Ko’k ko’ylek


  Qaraqalpaq kesteshilik wo’nerinin’ a’jayip u’lgilerinin’ biri ko’k ko’ylek. Wol kelinshektin’ ha’m
jas hayaldin’ kiyimi. Ko’k ko’ylek (boyaq ko’ylek dep te ataladi) kestelenedi. Nag’islar jag’adan
baslanip, yeki wo’n’irin boylap ko’ylektin’ alding’i yetegine deyin ha’m yeki jen’inin’ ushinda boladi.
  Ten’iz boyindag’i awillarda jasawshi yamasa sol jaqtan qirg’a ko’ship kelgen yeski adamlar ko’k
ko’ylektin’ nag’isin "Sawit nag’is” dep ataydi. Sonin’ menen birge nag’issiz ko’k ren’
qaraqalpaqlarda qayg’i matamnin’ belgisi bolg’an.
  Bir an’iz boyinsha Muhammed payg’amber qazalang’anda ko’k tu’sli jalawin barliq ha’yallar
bo’lisip alip, matam belgisi sipatinda ko’ylek yetip kiyip alg’an delinedi. Sonnan baslap ko’k tu’sli
kiyim qayg’i belgisi bolg’an sonin’ menen birge, ayyemgi turkiyler ko’k tu’s arqali aspandi tan’irini
jaratiwshini tu’singen ha’m wol ren’di ulig’lag’an. Bul yeski mag’lumatlar keltiriw arqali xalqimizda
wog’ada siyrek saqlang’an, kelip shig’iw ha’m kiyiniw da’wirleri toliq aniqlanbag’an. Ko’k
ko’ylektin’ socialliq psixologiyaliq yaki diniy tu’sinikler menen baylanisli boliwi itimal yekenin
ko’rsetemiz. Basqa xaliqlarda bunday kiyim joq. Kok ko’ylek tek qaraqalpaqlarg’a g’ana ta’n. Ko’k
dermindi yag’niy ha’zirgi Jeans (jinsi) materiyalin yeske saladi ha’m usi mata turinin’ da’slepki
doretiwshisi qaraqalpaq sheberleri bolg’anlig’ina shubxa tuwdirmaydi. Qaraqalpaqlardin’ a’zelden
Ulli Jipek joli boyinda qonislaniwi ha’m wolarda sawda satiq islerinin’ ayriqsha rawajlaniwi bul
materiyaldin’ Yevropa yellerine tarqaliwina sebep bolsa a’jep yemes. Wo’ytkeni, ha’zirge shekem
wonin’ da’slepki u’lgileri qaraqalpaqlardan basqa hesh qaysi xaliqlarda ushiraspag’an. Al, aldi
kestelengen ko’ylek ayrim Sibir xaliqlarinda, misali xantilarda bar. Biraq, wonin’ nag’is u’lgileri,
ren’i basqasha. "Sawit nag’is” degen atamanin’ wo’zide qizig’iwshiliq tuwdiradi. Qaraqalpaqlardin’
arg’i tegi Aral boyin jaylag’an sak-massagetler bolg’anliqtan, wolarda qizlar at minip barqulla
atlanislarg’a qatnasqan. "Qiriq qiz” da’staninda da sol da’wir waqiyalari sa’wlelengen degen pikir
bar. Solay yeken, uris-sawashlarda sawit kiygen qizlardin’ jawingerligine baylanisli ko’k ko’ylek
nag’isin "sawit nag’is” dep ataliwida tiykarsiz yemes. Ko’k ko’ylektin’ jag’asinin’ do’geregi
ushig’alanip, qizil kiymeshekke ta’n nag’is penen ("womirtqa”, "qumirisqa bel”) kestelenedi.
To’men ketken tiliginin’ jiyegi jipek sabaq penen bekkem yetip torlanadi. Ko’k ko’ylektin’ wo’n’iri
(siyneligi) bir neshe qiya siziqlar menen bo’linip, sol siziqlarg’a qizil, aq, sari ren’li "qos mu’yiz,
"segiz mu’yiz” nag’islari dizilgen boladi. Wolardin’ to’meninde qaraqalpaq zergershilik
buyimlarinin’ ha’zirge deyin saqlanip kelgenlerinin’ hesh qaysisina toliq uqsamaytug’in tag’iniw
zatlari qizil jipek penen kestelenedi. Wolardin’ sani ha’r ko’k ko’ylekte ha’r qiyli.