ha’m sabayaqtin’ betine, gebejege u’ydin’ yergenegine ha’m man’laqshasina, arbanin’ altaqtasina,
qamitqa arba-yerge na’gis woyg’an. Woyma nag’isli astaqta, qobdiy, idis-ayaqlar ha’zirge shekem
ayriqsha qa’dirlenip kelmekte.
Nag’istin’ ko’p tu’rleri ha’m wolardi kompoziciyalawda sheberlik yergenek, sandiq,
sabayaqlarda boladi. Bular nag’is woyiwshi ustalardin’ bas obekti, ha’r bir xojaliqtin’ yen’ ko’rkem
yetip isletiwge qiziqqan zatlari. Yergenek ishke qaray ashiladi. Wonin’ sirtqi betinde nag’is u’y
ashiq turg’anda da, jabiq turg’anda da ko’rinedi.
Yergenek tigine bir neshe ko’zlerge u’sh yamasa to’rt bo’linip, nag’is woyilg’an ko’zler-araliq
taqtaylar menen bekitiledi. Ko’zler gorizantal sozilinqirag’an kvadrat, al araliq taqtaylar jin’ishke
boladi, sozilip ketken gorizontal nag’is kompoziciyalari ko’zlerdegi geometriyaliq, wo’simlik yamasa
qoshqarshaq yetip islengen iri nag’islardi toliq bir kompoziciyag’a biriktirip turadi. Yergenekke
qollanatug’in nag’is mativinin’ turleri ko’p. Wo’simlik, haywanat du’nyasinin’ elementlerinen
paydalanip, ustalar wolardan qiyin geometriyaliq figuralar du’zedi. Ko’p ustalar juqa teriden
yamasa qag’azdan islengen nag’is u’lgisin qollang’an. U’lgini taqtatdin’ u’stine bekitip shetlerin
wo’tkir sayman menen (ko’binshe biz) sizip shig’atug’in bolg’an. Sonnan keyin qalg’an iz boyinsha
ushi wo’tkir pishaq, qirg’i menen nag’is woyg’an. Ko’binese jumsaq ag’ashlar aling’an(aqtal,
so’kit). Yergenek quyashta ko’p turadi. Tez tozadi. Shidamli yetiw ushin ustalar pitken yergenekti
josag’a(josa – qaratawdan alinatug’in ta’biyiy boyaw) boyag’an. Boyaw kepkennen keyin siyirdin’
talag’in yamasa wo’gizdin’ qanin jaqqan. Bul yergenektin’ nag’is woyilg’an betin bekkemlegen
ha’m nag’isli qara-qon’ir fonda jaqsi ko’rinetug’in bolg’an.
Qaraqalpaqlar arasinda ag’ashqa nag’is woyiw menen birge, wog’an basqa zat jabistiriw,
uqsatiw(uqshatiw) usili ken’ rawajlang’an. Bunda su’yek ushig’a, gu’l miyiq(qalpag’i nag’isli miyiq)
qollanilg’an.
Geometriyaliq nag’islar(do’ngelek, noqat) benen birge bezelgen su’yek yerge(aq basil yerge),
shan’araqqa, yergenekke isletilgen. Qizil ushig’a sabayaqqa, yerge tag’I t.b. paydalanilg’an. Bizin’
da’wirge kelip jetken nag’isli buyimlarda bul usildin’ u’sh tu’ri bolg’an.
Birinshi tu’ri woyiqlarina qizil ushig’a jabistirilip, do’gereklerine su’yek shibiqlar qag’ilg’an.
Yekinshi tu’ri geometriyaliq nag’islardan turatug’in nag’islar (u’shmu’yeshlik, to’rtmu’yeshlik)
ushig’adan ha’m su’yekten aralas keledi.
U’shinshi tu’rinde tek su’yek qollaniladi (wol aq basil yer, duwtar, shan’araq, yergenekte
bolg’an). Da’slepki yeki tu’ri bolsa sabayaq sandiqlarg’a qollanilg’an. Su’yek penen bezew usili yen’
a’yyemgi ko’rkemlik-texnikaliq boliwi itimal. Sebebi bunday usilda islengen zatlar ko’shpeli
turmisqa ta’n bolip keledi. Ja’ne wolardin’ bizge kelip jetkenleri wog’ada yeski.
Ag’ashqa woyilatug’in nag’islardin’ tu’rleri ko’binese u’sh toparg’a bo’linedi. Bular
geometriyaliq, wo’simlik taqileti ha’m haywanat du’nyasinin’ ko’rinisleri. Bulardan tisqari towilg’an
ha’m kestelengen zatlardag’i siyaqli ayrim zatlarda yamasa turmis ko’rinisin nag’isqa yendiriw
woymashilar do’retpesine de ta’n. Misali zergershilik buyimlari, u’y buyimlari, saz a’sbaplari,
idislar, yergenekte, sandiqta woyma yamasa boyaw menen islengen tu’rde ushrasadi.
Geometriyaliq nag’islardin’ ayirimlari, misali ishinde noqati bir do’ngelek – tek su’yekke woyiladi,
a’piwayi atanaq-yergenektin’ ko’zlerinin’ araliq taxtalarinda boladi. Geometriyaliq nag’is wo’simlik
ha’m haywanat du’nyasin su’wretleytug’in nag’islar menen aralasip ketedi. Biraq qaraqalpaq xaliq
qol wo’nerine ta’n da’stur boyinsha ustalardin’(yer ismerlerdin’) qolinan shiqqan nag’islardin’
atamasi aytilmaydi.
